Mánudaginn 20. desember var undirritaður samningur um klasa milli Impru nýsköpunarmiðstöðvar - Iðntæknistofnunar og Byggðastofnunar. Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar- og viðskiptaráðherra var viðstödd undiritunina. Við þetta tækifæri var kynnt ritið Klasar, samstarf í samkeppni, eftir Karl Friðriksson og Sævar Kristinsson.

Lýsing á verkefninu

Forsendur
Stöðugt vaxandi samkeppni og alþjóðavæðing veldur því að samstarf fyrirtækja, bæði stórra og smárra verður æ mikilvægara. Stór fyrirtæki geta veitt smærri fyrirtækjum aðgang að stærri mörkuðum. Smærri fyrirtæki geta líka verið mikilvæg fyrir rekstur hinna stærri, t.d. með því að „innvista” afmörkuð verkefni stærri fyrirtækja sem hafa þá ráðrúm til að einbeita sér öðrum rekstrarþáttum. Aukið samstarf og samskipti sem og aðgangur að þekkingu og mörkuðum er því bæði mikilvægur inn á við milli einstakra fyrirtækja, en einnig út á við til að byggja upp tiltekin atvinnusvæði. Uppbygging slíkra atvinnusvæða stuðlar að sterkari ímynd einstakra landssvæða og getur þannig enn styrkt stoðir fyrirtækja og fyrirtækjasamtarfs á svæðinu.

Einn helsti frumkvöðull fræða um samkeppnishæfni og samstarf fyrirtækja er Michael E. Porter. Hann setti fram þá kenningu að til þess að ná fram aukinni efnahagslegri auðlegð þurfi nýsköpunargeta fyrirtækja og samfélagsins að vera til staðar. Þannig bæta fyrirtæki samkeppnistöðu sína, skapa auð og tryggja framtíð sína sem best. Samstarf fyrirtækja er einn grunnþáttur þess að ná árangri á þessu sviði. Víðsvegar um heim hafa myndast klasar sem byggja á samstarfi fyrirtækja og mikilvægi klasa í uppbyggingu nýsköpunar og samkeppnishæfni þjóða er nú óumdeild.

Á undanförnum misserum hefur vaknað áhugi ýmissa aðila sem starfa að atvinnuþróun á Íslandi málefnum klasa og klasasamstarfs. Í september 2003 stóð iðnaðar- og viðskiptaráðuneytið í samstarfi við Byggðastofnun, Iðntæknistofnun o.fl. að námskeiði undir leiðsögn þekkts ráðgjafa, Ifor Ffowcs-Williams frá Nýja Sjálandi, um hugmyndafræði og aðferðir klasasamstarfs. Námskeiðið var afar vel sótt, en þátttakendur voru starfsfólk atvinnuþróunarfélaga, sveitarfélaga og ýmissa stuðningsstofnana atvinnulífsins víðsvegar af landinu.

Markmið verkefnisins

• Að vinna greiningu á möguleikum ólíkra svæða til klasamyndunar og safna gögnum sem auðvelda undirbúning og frekari kynningu á svæðisbundnu klasasamstarfi.
• Að kynna hugmynda- og aðferðafræði klasasamstarfs fyrir stjórnendum fyrirtækja, forsvarsmönnum sveitarfélaga og öðrum lykilaðilum í atvinnuþróun um land allt.
• Að koma af stað undirbúningsverkefnum eða undanfara fyrir klasa, þ.e.a.s. að hópar fyrirtækja hefji formlegt/óformlegt samstarf um einstaka afmarkaða þætti í rekstri fyrirtækjanna. Hér getur verið um að ræða samstarf um kaup á hráefni, flutningum, fræðslu, ráðningu sérhæfðra starfsmanna o.fl. Á tímabilinu er stefnt að því að 50 fyrirtæki eða fleiri hafi tekið/taki þátt í undirbúningsverkefnum sem undanfara fyrir klasa.
• Að stofnaðir verði klasar í fleiri enn einni grein á nokkrum stöðum á landinu. Stefnt er að því að innan fjögurra ára hafi a.m.k. 5 klasar, með 20 fyrirtækjum eða fleiri, verið stofnaðir og séu í gangi.

Framkvæmd verkefnisins - meginþættir

• Impra mun leiða samstarf Impru og Byggðastofnunar um hvatningaraðgerðir og stuðning við lítil og meðalstór fyrirtæki sem miða að myndun klasasamstarfs. Lögð verður áhersla á að vinna verkefnið í nánu samstarfi við atvinnuþróunarfélög, en einnig verður leitað samstarfs við aðra stuðningsaðila atvinnulífsins s.s. frumkvöðlasetur, sveitarfélög, samtök atvinnugreina og aðra hagsmunaaðila eftir því sem tilefni er til. 
• Að gefa út hagnýtt rit um aðferðafræði klasamyndunar. 
• Útbúinn verður geisladiskur með ýtarefni tengdu ritinu. Á disknum verða ýmis hagnýt „tæki” fyrir verkefnisstjóra klasaverkefna og aðra sem taka þátt í verkefninu sem leiðbeinendur og/eða leiðtogar. Dæmi um slík hagnýt tæki eru leiðbeiningar um gerð framkvæmdaáætlana við stofnun klasa og vinnuaðferðir sem hægt er að nota á framkvæmdaferlinu. 
• Ráðist verður í greiningu allra helstu atvinnusvæða landsins með tilliti til möguleika þeirra til klasamyndunar. Greiningarverkefnið verður undirstaða frekari vinnu í hinum ýmsu landshlutum.
  
  Tilgangur greiningarverkefnisins er að: 
  a)      Draga fram tækifæri ólíkra svæða til klasamyndunar.
  b)     Kortleggja og leggja frummat á tækifæri einstakra svæða sem lið í atvinnuuppbyggingu þeirra.
  c)      Safna gögnum sem auðvelda undirbúning og frekari kynningu á verkefnum á sviði klasamyndunar.
  
  
• Að auglýsa stuðning við verkefni um klasasamstarf einstakra fyrirtækjahópa. 
• Að veita verkefnisstjórum innan ákveðinna svæða faglegan og fjárhagslegan stuðning við undirbúning og myndun klasa. 
• Að styðja við starf verkefnisstjóra á hverju starfssvæði, hvetja þá, miðla til þeirra upplýsingum, veita þeim þjálfun og fræðslu og samræma vinnulag og aðferðafræði.

Þátttaka atvinnuþróunarfélaga

Í verkefninu öllu verður lögð áhersla á þátttöku atvinnuþróunarfélaga í ljósi hlutverks þeirra sem hinn svæðisbundni drifkraftur atvinnuþróunar. Atvinnuþróunarfélög eru einnig mikilvægur samstarfsaðili vegna þekkingar þeirra á svæðisbundnum atvinnumálum og tengsla. Einnig er mikilvægt að sú þekking og reynsla sem mun byggjast upp í tengslum við þetta „regnhlífarverkefni” Byggðastofnunar og Impru nýtist í svæðisbundinni atvinnuþróun í framtíðinni.

Að lokinni greiningarvinnu verður klasahugmyndin kynnt á völdum svæðum og fyrir einstökum hópum sem kunna að hafa áhuga á verkefninu. Kynningarnar verða í formi funda á viðkomandi svæðum þar sem klasahugmyndin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á hlutverk einstakra fyrirtækja og væntanlegan ávinning þeirra. Fundir verða auglýstir á svæðunum, en megináhersla verður á beina kynningu til stjórnenda fyrirtækja með aðstoð atvinnuþróunarfélaga. Í lok fundarins verður myndaður hópur fulltrúa fyrirtækja á svæðinu sem síðan koma saman aftur, undir stjórn verkefnisstjóra Impru, til að ræða hugsanlega myndun klasa á svæðinu eða undanfara þeirra.

 Áður en eiginlegir klasar verða myndaðir verður skoðað hvort fyrirtæki á svæðinu geta unnið sameiginlega að afmörkuðum verkefnum sem yrðu fyrirtækjunum til hagsbóta. Hér gæti verið um að ræða verkefni sem tengdust vörukaupum, flutningum, fræðslu, útvistun/innvistun einstakra verka o.fl.

Fyrirtækjum sem áhuga hafa á klasasamstarfi verður gefinn kostur á að sækja um fjárhagslegan og faglegan styrk til stofnunar klasans. Stefnt er að því að 3-5 fyrirtækjahópar fái styrk að uppfylltum skilyrðum.

Raunverulegur árangur klasasamstarfs er háður frumkvæði og skuldbindingu fyrirtækja gagnvart samstarfinu. Lausnin kemur ekki að utan, hún verður að eiga rætur innan hvers atvinnusvæðis. En til þess að árangur náist er stuðningur opinberra aðila í upphafi, afar mikilvægur. Það er von þeirra sem að verkefninu standa að klasasamstarf geti orðið öflugt vogarafl í nýsköpun og útrás íslenskra fyrirtækja. Því hafa Byggðastofnun og Impra tekið forustu í að leiða slík verkefni og skapa aðstæður og þekkingu hjá lykilaðilum innan atvinnusvæða á landsbyggðinni.

Sigurður Steingrímsson,
framkvæmdastjóri Impru nýsköpunarmiðstöðvar

Klasar - samstarf í samkeppni kemur á vefinn í byrjun árs.

Myndir frá undirskrift samnings 20. desember 2004  mynd   mynd